ความสงสัยข้างหลอดยาทาสิว Benzoyl peroxide
เชื่อว่าแทบทุกคนเคยประสบกับโรคผิวหนังที่อยู่คู่กับชีวิตวัยรุ่นมาทุกยุคสมัย โรคที่มา ๆ หาย ๆ แต่มาทีไรก็ทิ้งรอยไว้บนใบหน้าให้ปวดใจทุกครั้ง โรคผิวหนังโรคนั้นก็คือ ‘สิว’ นั่นเอง และเราก็เชื่อว่าหลาย ๆ คนที่เคยเป็นสิว หรือกำลังเป็นสิวอยู่ ต้องเคยผ่านการทายารักษาสิวในลักษณะครีมข้นสีขาว หรือเจลสีขุ่น ๆ ที่มี Benzoyl peroxide เป็น active ingredient ทั่วใบหน้าก่อนล้างหน้า 15 นาทีอย่างแน่นอน แต่หากยังนึกไม่ออก เรามีตัวอย่างหลอดยาที่ว่านี้ให้ทุกคนดูกัน
หลาย ๆ คนคงร้อง อ๋อ ! และคุ้นเคยกันเป็นอย่างดีกับ Benzac AC® และ PanOxyl® แต่เคยสงสัยกันมั้ยว่า สิ่งที่เราทาลงบนผิวหน้าอันแสนบอบบางของเรานั้น มันคืออะไร มีหน้าที่อะไร ทาไปทำไม และออกฤทธิ์อย่างไร…?
ก่อนที่จะไปทำความรู้จักกับยารักษาสิวที่แสนคุ้นเคย เราขออธิบายคร่าว ๆ เกี่ยวกับสาเหตุของเจ้าโรคผิวหนังที่ชื่อว่า สิว ให้เข้าใจตรงกันก่อนดีกว่า
สิว เรื่องไม่สิวของวัยรุ่น
เชื่อมั้ยว่า แม้ว่าการแพทย์จะก้าวหน้าไปมากขนาดไหน แต่ทุกวันนี้ นักวิจัยทางการแพทย์ก็ยังไม่สามารถสรุปถึงสาเหตุของการเกิดสิวได้หมด มีเพียงข้อสันนิษฐานที่ได้มาจากการทดลองต่าง ๆ โดยสามารถจำแนกสาเหตุแห่งสิวได้จาก 2 ปัจจัย คือ ปัจจัยภายใน และ ปัจจัยภายนอก
ปัจจัยภายใน ก็ได้แก่ ฮอร์โมน กรรมพันธุ์ ซึ่งเป็นสิ่งที่ติดตัวเรามาตั้งแต่เกิด
ส่วนปัจจัยภายนอก จะเป็นสิ่งที่ร่างกายได้รับ เช่น อาหารการกิน มลภาวะ ความเครียด แบคทีเรีย เป็นต้น
โดยสิวที่เป็นปัญหากับชีวิตวัยรุ่นมาก ๆ และน่ารำคาญเป็นที่สุด เห็นจะหนีไม่พ้น สิวอักเสบ ที่ขึ้นมาทีไรก็ปวดตุบ ๆ มีหนอง และทิ้งรอยแดงเอาไว้ ซ้ำร้ายถ้าเป็นนาน ๆ หน้าก็เป็นหลุมสิวอีก ซึ่งสาเหตุหลัก ๆ ของสิวประเภทนี้ เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียที่มีชื่อว่า Propionibacterium acnes
Propionibacterium acnes คืออะไร
Propionibacterium acnes เป็นแบคทีเรียแกรมบวก รูปร่างแท่ง ไม่ใช้ออกซิเจนในการเจริญแต่สามารถทนต่อออกซิเจนได้ในระดับหนึ่ง (aerotolerance anaerobic bacteria) เจริญได้ดีที่อุณหภูมิ 30-38 องศาเซลเซียส โดยชื่อ genus Propionibacterium นั้นได้มาจากความสามารถในการผลิต Propionic acid ของมัน และเป็นตัวการสำคัญตัวการหนึ่งในการทำให้เกิดสิวสักเสบ
Propionibacterium acnes ภายใต้ Scanning Electron Microscope
P. acnes นั้นชอบที่จะอาศัยอยู่ในรูขุมขนของเรา มีแหล่งอาหารคือน้ำมันจากต่อมน้ำมัน โดยจะเปลี่ยนน้ำมันที่ต่อมน้ำมันผลิตออกมาไปเป็นกรดไขมันอิสระ (และกรีเซอรอล) ซึงมีฤทธิ์กระตุ้นให้เกิดการอักเสบของรูขุมขน และกระตุ้นให้ต่อมน้ำมันผลิตน้ำมันออกมามากกว่าปกติ
แล้วสิวเกิดขึ้นได้ยังไง?
ย้อนกลับมาที่การเกิดสิวกันนิดนึง วัฏจักรของสิวจาก P. acnes นั้นเริ่มมาจากการอุดตันของรูขุมขนจากเซลล์ผิวหนังที่ตายแล้ว โดยอาจเป็นผลมาจากการผลัดเซลล์ผิวหนังผิดปกติ (Follicular hyperkeratinisation) และ/หรือมีฝุ่นเข้าไปอุดตัน เมื่อรวมกับน้ำมันที่ทำปฏิกิริยาออกซิเดชั่นกับออกซิเจนในอากาศแล้ว ก็จะกลายเป็นก้อนแข็งที่ขวางเส้นทางการระบายน้ำมัน (sebum) ที่ผลิตจากต่อมน้ำมัน (sebaceous gland) ในรูขุมขนของเรา
เมื่อรูขุมขนอุดตัน สิ่งที่ตามมาก็คือ ออกซิเจนในอากาศจะเข้ามาในรูขุมขนได้น้อยลงมาก และน้ำมันที่ถูกผลิตออกมาก็จะคั่งค้างอยู่ภายในรูขุมขน ซึ่งนี่คือสิ่งที่ P. acnes ใฝ่ฝัน ออกซิเจนน้อย และมีอาหารอย่างน้ำมันและเซลล์ที่ตายแล้วรวมกันอยู่อย่างอุดมสมบูรณ์ เมื่อทุกอย่างพร้อม แบคทีเรียก็เจริญ เพิ่มจำนวนขึ้นได้อย่างมีความสุข
ทีนี้ ลองเลื่อนกลับขึ้นไปอ่านด้านบนดู…
ใช่แล้ว… การเจริญของ P. acnes ทำให้รูขุมขนของเราเกิดการอักเสบขึ้น และเมื่อเกิดอันตรายต่อส่วนในส่วนหนึ่งของร่างกาย ร่างกายก็ต้องหาวิธีกำจัดเจ้าแบคทีเรียนี้ด้วยระบบภูมิคุ้มกัน โดยการส่งเม็ดเลือดขาวชนิด Macrophage มาจับกิน, กระตุ้นให้ monocyte หลั่งสารสั่งทำลายเซลล์ (TNF-α) และ cytokines ต่าง ๆ และวิธีการอื่น ๆ รวมไปถึงกลไกการกำจัดแบคทีเรียด้วย Reactive Oxygen Species ซึ่งอย่างหลังนี้ก็เหมือนดาบ 2 คม เพราะมันออกฤทธิ์แบบไม่เลือกหน้า คือจะเป็นพิษต่อเซลล์ทุกชนิดรวมไปถึงเซลล์ผิวหนังของเราด้วย เมื่อระบบภูมิคุ้มกันของเราทำงานไปนาน ๆ การอักเสบนั้นก็อาจลุกลามไปได้หากร่างกายไม่สามารถกำจัดแบคทีเรียได้อย่างมีประสิทธิภาพพอ ทำให้เกิดความเจ็บปวดจากการอักเสบในบริเวณที่เป็นสิว หนอง และรอยแดงจากสิว
จึงเป็นที่มาของยาทารักษาสิวที่มีอยู่หลากหลายชนิด ทั้งยาปฏิชีวนะ สารฆ่าหรือยับยั้งการเจริญของเชื้อ สารกระตุ้นการผลัดเซลล์ผิว ฯลฯ
Benzoyl peroxide คืออะไร
เจ้าสารเคมีที่เราคุ้นเคยบนหลอดยาทาสิวที่ beauty blogger ต่างยกให้เป็น a must คือสารประกอบอินทรีย์ที่ประกอบด้วย Benzoyl group 2 วง เชื่อมกันด้วย peroxide link มีคุณสมบัติในการรักษาสิว, ฟอกสีแป้ง ผม และฟัน และถูกใช้ในอุตสาหกรรมต่าง ๆ โดยในปัจจุบันองค์การอนามัยโลกได้กำหนด Benzoyl peroxide ให้เป็นหนึ่งในยารักษาโรคที่สำคัญในการดูแลสุขภาพขั้นพื้นฐาน จึงสามารถหาซื้อได้ทั่วไปตามร้านขายยาต่าง ๆ
โครงสร้างโมเลกุลของ Benzoyl peroxide ประกอบด้วย Benzoyl group 2 วง เชื่อมกันด้วย peroxide link
การออกฤทธิ์ของ Benzoyl peroxide (ต่อไปนี้จะขอเรียกสั้น ๆ ว่า BPO) นั้นยังไม่เป็นที่สรุปอย่างแน่ชัด แต่มีการสันนิษฐานว่า เมื่อเราทา BPO ลงบนผิวแล้ว โมเลกุล BPO ซึ่งมีความเป็น lipophilic จะสามารถแทรกซึมผ่านชั้นผิวหนังเข้าไปในรูขุมขนได้เป็นอย่างดี จากนั้นก็จะสลายพันธะอย่างรวดเร็วและเกิดเป็น Benzoic acid และ oxygen radical ออกมา โดย radical นี้ก็จะเข้าออกซิไดส์โปรตีนบนเยื่อหุ้มเซลล์ของแบคทีเรีย ทำให้แบคทีเรียตาย ส่งผลให้การเจริญของ P. acnes ลดลงอย่างมีนัยสำคัญนั่นเอง
นอกจากนี้ ยังมีรายงานว่า BPO สามารถช่วยลดการสร้างน้ำมันของต่อมน้ำมัน มีฤทธิ์ผลัดเซลล์ผิวหนังชั้นนอก, สามารถรีดิวซ์ Oxygen radical ที่เป็นตัวการหนึ่งในการกระตุ้นการอักเสบ และเป็น comedolytic กล่าวคือ สามารถทำให้โคมีโดน (comedones) ที่อุดตันอยู่ในรูขุมขนนั้นหลุดออกมาได้ง่ายอีกด้วย
สิ่งที่สำคัญคือ แบคทีเรียจะไม่เกิดการดื้อยาเหมือนการใช้ยาปฏิชีวนะ ทำให้สามารถใช้ได้อย่างแพร่หลายและมีประสิทธิภาพ
ทำไมทาแล้วแสบหน้า?
แม้ว่า BPO จะมีข้อดีมากมาย แต่สารเคมีก็คือสารเคมีวันยังค่ำ การได้รับสารเคมีใด ๆ ล้วนส่งผลต่อร่างกาย ซึ่งอาการแสบหน้าหลังทาก็เป็นหนึ่งในผลข้างเคียงของ BPO ที่อาจเกิดขึ้นได้ โดยมีรายงานว่าผู้ใช้จำนวนหนึ่งซึ่งเซลล์ผิวหนังมีความไวต่อ BPO จะเกิดอาการแห้ง แดง ผิวหนังลอกเป็นขุย และรู้สึกแสบที่ผิวหนังได้ แพทย์ผิวหนังจึงแนะนำให้ใช้ BPO ความเข้มข้นต่ำ ๆ (2.5 – 5%) และปริมาณน้อย ๆ เพื่อลดโอกาสการเกิดผลข้างเคียงเหล่านี้ ในขณะเดียวกัน ผู้ใช้อีกจำนวนหนึ่งก็ไม่พบผลข้างเคียงใด ๆ จากการใช้ BPO
ผลข้างเคียงอีกอย่างหนึ่งของการใช้ BPO ติดต่อกันนาน ๆ คือ การเสียสมดุลของประชากรจุลินทรีย์บนผิวหนังของเรา เพราะอย่างที่ได้บอกไปข้างต้นว่า BPO นั้นออกฤทธิ์แบบไม่จำเพาะ และไม่เกี่ยวข้องกับการต้านทานยาเหมือนกับยาปฏิชีวนะ ดังนั้น แบคทีเรียที่เป็นประโยชน์ ทำหน้าที่เหมือนฝ่ายรักษาความปลอดภัย คอยสร้างสาร/สภาวะที่ควบคุมจุลินทรีย์แปลกปลอมบนผิวหน้าของเราก็จะถูกกำจัดไปด้วย เมื่อแบคทีเรียเหล่านี้หายไป ปราการผิวของเราก็อ่อนแอลง ดังนั้นจึงควรใช้ในปริมาณพอเหมาะ และไม่ใช้ติดต่อกันนานเกินไป
อ่านจนถึงบรรทัดนี้ เชื่อว่าทุกคนคงได้ความรู้เพิ่มขึ้นเกี่ยวกับสิวที่เกิดจากแบคทีเรีย Propionibacterium acnes และยา Benzoyl peroxide ที่ฮอตฮิตในทุกกระทู้รีวิวการรักษาสิวกันไม่มากก็น้อย อย่างไรก็ดี เราแนะนำให้ทุกคนที่กำลังประสบปัญหาสิวอยู่ ไปพบแพทย์ผิวหนังเพื่อหาวิธีการรักษาที่ถูกต้องและเหมาะสม มากกว่าการวิเคราะห์อาการด้วยตัวเองแล้วพุ่งเข้าร้านขายยาไปซื้อยามาใช้เองนะ เพราะอย่าลืมว่า สิว เป็นโรคผิวหนังชนิดหนึ่งที่มีสาเหตุร้อยแปดพันประการ หากใช้ยาไม่ถูก ก็เหมือนแก้ปัญหาไม่ตรงจุด ดีไม่ดีก็อาจส่งผลเสียกับผิวหน้าของเราด้วย 🙂
อ้างอิง: Cosmetics and Dermatologic Problems and Solutions, Third Edition By Zoe Diana Draelos, Recent Advances in Acne Pathogenesis (2014), Treating Acne Vulgaris: Systemic, Local and Combination Therapy, Chemistryexplained (Acne Medication), Using Benzoyl peroxide to treat acne, Benzoyl peroxide, what does benzoyl peroxide do?, The role of benzoyl peroxide in the management of acne vulgaris
